Μαριλένα Καρυολαίμου
Η επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας για τη Sanna μιλά στον «Τ»
Μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη στον Τύπο των Μαρωνιτών παραχώρησε στην τελευταία έκδοση η Γλωσσολόγος, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κύπρου Μαριλένα Καρυολαίμου, η οποία είναι η επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας που ασχολείται με την καταγραφή, περιγραφή και αναβίωση της Κυπριακής Μαρωνιτικής Αραβικής Γλώσσας. Κάνει λόγο για τον ρόλο της ερευνητικής ομάδας την οποία εποπτεύει καθώς και της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων στην όλη προσπάθεια που καταβάλλεται. Γίνεται αναφορά στον Εκπρόσωπο των Μαρωνιτών και τη νέα βάση πάνω στην οποία έχει θέσει την προσπάθεια από μέρους της Μαρωνιτικής Κοινότητας. Σημαντική η αύξηση στον αριθμό των παιδιών που συμμετέχουν στη θερινή κατασκήνωση Sanna Camp, αναφέρει η κυρία Καρυολαίμου τονίζοντας ότι έχουν παρατηρηθεί σημαντικές βελτιώσεις τα τελευταία δύο χρόνια. Τέλος, μιλά για την πορεία του ερευνητικού προγράμματος και δηλώνει αισιόδοξη για το μέλλον της γλώσσας, αφού η προσπάθεια βρίσκεται σε πολύ καλύτερη μοίρα σήμερα.
- Ποιος είναι ο δικός σας ρόλος και ευρύτερα της ερευνητικής ομάδας του Πανεπιστημίου Κύπρου στην προσπάθεια διάσωσης και αναβίωσης της ΚΜΑ;
Ο ρόλος της ερευνητικής ομάδας είναι να προχωρήσει στην καταγραφή, την περιγραφή και την αναβίωση της κυπριακής αραβικής και στη δημιουργία Αρχείου Προφορικής Παράδοσης. Αυτό απαιτεί μια πολυσχιδή και πολύ-επίπεδη δράση και προϋποθέτει συνεργασία και συνέργεια ανάμεσα σε γλωσσολόγους, που έχουν κατάρτιση και τεχνογνωσία στον τομέα της αναβίωσης γλωσσών και στη διδακτική της γλώσσας, και μέλη της κοινότητας, φυσικούς ομιλητές της κυπριακής αραβικής που γνωρίζουν άριστα τη γλώσσα. Ο ρόλος που μου έχει αναθέσει η Επιτροπή εμπειρογνωμόνων είναι να συντονίζω και να εποπτεύω το ερευνητικό μέρος της διαδικασίας. Ταυτόχρονα είμαι υπεύθυνη για τον σχεδιασμό των δράσεων που περιλαμβάνει κάθε ερευνητική φάση και την κατάρτιση του προϋπολογισμού και συμμετέχω στη διαδικασία επιλογής των ερευνητών. Έχω επίσης, την ευθύνη για την επιμόρφωση των ερευνητών και κυρίως των φυσικών ομιλητών που συμμετέχουν ως ερευνητές σε κάθε φάση, ούτως ώστε να αποκτήσουν τις απαιτούμενες ικανότητες για να λειτουργήσουν ως ερευνητές, αλλά και των φυσικών ομιλητών γενικότερα. Από το 2016, έχω και την ευθύνη της επιστημονικής εποπτείας της Θερινής γλωσσικής κατασκήνωσης για παιδιά που γίνεται κάθε Αύγουστο στον Κορμακίτη με την οικονομική αρωγή του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Το Πανεπιστήμιο Κύπρου έχει δηλώσει εξαρχής το ενδιαφέρον του για την ερευνητική προσπάθεια που γίνεται με τη διοργάνωση επιμορφωτικών σεμιναρίων για τους εκπαιδευτικούς και με τη διοργάνωση δραστηριοτήτων που αυξάνουν την ορατότητα της κυπριακής αραβικής και την επιστημονική της προβολή. Πιο πρόσφατα, το Πανεπιστήμιο εξέφρασε και επίσημα το ενδιαφέρον του να φιλοξενήσει το Αρχείο Προφορικής Παράδοσης καθιστώντας το Αρχείο ανοικτής πρόσβασης, όπως άλλωστε ήταν και η πρόθεση του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού εξαρχής.
- Είστε μέλος και της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Ποιος είναι ο ρόλος αυτής της επιτροπής;
Ο ρόλος της Επιτροπής είναι να αποφασίζει για ζητήματα που σχετίζονται με τη διαφύλαξη και την αναβίωση της κυπριακής αραβικής και να εποπτεύει τις δράσεις για στήριξη της γλώσσας. Σε αυτήν συμμετέχουν ερευνητές με ειδικό ενδιαφέρον για την μαρωνιτική κοινότητα και την κυπριακή αραβική, εκπρόσωποι της μαρωνιτικής κοινότητας συμπεριλαμβανομένων του Εκπροσώπου των Μαρωνιτών, εκπροσώπων μη κυβερνητικών οργανώσεων, όπως του μη κυβερητικού οργανισμού Xki Fi Sanna, ο εκάστοτε Διευθυντής του δημοτικού σχολείου Αγίου Μάρωνα και εκπρόσωποι του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού και του Υπουργείου Εσωτερικών που είναι τα αρμόδια υπουργεία που εμπλέκονται στην αναγνώριση της κυπριακής αραβικής ως μειονοτικής γλώσσας και στην εφαρμογή των προνοιών του Χάρτη για τις επαρχιακές και μειονοτικές γλώσσες του Συμβουλίου της Ευρώπης.
- Ο Εκπρόσωπος των Μαρωνιτών, από την εκλογή του και έπειτα, έχει θέσει πάνω σε νέα βάση την όλη προσπάθεια εκ μέρους της κοινότητας, συστήνοντας μια ισχυρή ομάδα φυσικών ομιλητών που σε συνεργασία μαζί σας και υπό την καθοδήγηση σας, εργάζεται συστηματικά για τους σκοπούς της διάσωσης και αναβίωσης της γλώσσας. Πόσο σημαντικά είναι, κατά την άποψη σας, τα βήματα που έχουν γίνει τα τελευταία δύο χρόνια;
Κατ’ αρχάς να μου επιτρέψετε να πω ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό οι προσπάθειες που γίνονται για αναβίωση της κυπριακής αραβικής να έχουν την αποδοχή και τη στήριξη και των αρχών και των μελών της κοινότητας. Από αυτή την άποψη, πρέπει να πω ότι υπήρξε πάντα πολύ καλή σχέση με την κοινότητα και με τους εκπροσώπους της. Η προσπάθεια είναι να κατανοήσουμε ότι, παρά τις διαφορετικές απόψεις που μπορεί να υπάρχουν, είναι σημαντικό να υπάρχει συλλογικότητα. Πράγματι, τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει προσπάθειες μέσω του εκπροσώπου των Μαρωνιτών να συσταθεί μια ομάδα φυσικών ομιλητών με ειδικό ενδιαφέρον για την όλη διαδικασία και έχει αυξηθεί ο αριθμός των ατόμων που επιζητούν να εμπλακούν στη διαδικασία της αναβίωσης κυρίως σε ότι αφορά τη διδασκαλία της γλώσσας. Ακόμη, με πρωτοβουλία του εκπροσώπου έχουν δημιουργηθεί τμήματα διδασκαλίας της γλώσσας σε παιδιά και έφηβους που δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για εκμάθηση της γλώσσας. Έχουμε, επίσης, εξετάσει με τους φυσικούς ομιλητές τρόπους ενεργής εμπλοκής τους στην μετάδοση της γλώσσας μέσω του θεσμού της «Γλωσσικής Μαθητείας». Είναι σημαντικό σε αυτή την προσπάθεια να μπορούν να συνεργαστούν φυσικοί ομιλητές και νεαρά μέλη της κοινότητας ούτως ώστε να υπάρξει μια δυναμική ανανέωσης της γλώσσας.
- Ανανεωμένη, μαζική και πιο δυναμική φαίνεται να είναι η κατασκήνωση Sanna Camp που γίνεται στον Κορμακίτη κάθε Αύγουστο. Τον προηγούμενο μήνα είχατε την ευκαιρία να βρεθείτε και εσείς για πρώτη φορά στην κατασκήνωση. Μιλήστε μας λίγο για την εμπειρία σας. Πόσο σημαντική, ως εργαλείο, είναι αυτή η κατασκήνωση στην όλη προσπάθεια;
Η επιτυχία της Θερινής Γλωσσικής Κατασκήνωσης οφείλεται ακριβώς στη συλλογικότητα για την οποία μίλησα προηγουμένως. Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των παιδιών ηλικίας 3 έως 17 χρόνων που παρακολουθούν την κατασκήνωση ανέρχεται σταθερά στους 90. Είναι ένας πραγματικά απίστευτος αριθμός, αν σκεφτούμε ότι τα παιδιά συμμετέχουν παρά το γεγονός ότι βρίσκονται σε διακοπές!
Φέτος, επισκέφθηκα την κατασκήνωση για πρώτη φορά επειδή ήθελα να δω από κοντά πώς λειτουργεί η διοργάνωση και ποια είναι τα προβλήματα. Όπως το γνωρίζετε πολύ καλά και εσείς, οι ευρύτερες συνθήκες δεν είναι οι καλύτερες για την διοργάνωση τέτοιων εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Αυτό που είδα είναι μια κοινότητα που κινητοποιήθηκε για να υποδεχτεί τα παιδιά και τους δασκάλους και μεγάλη φροντίδα για να λειτουργήσουν όλα με τον καλύτερο τρόπο. Είδα πολλή αγάπη και αφοσίωση από μέρους των εκπαιδευτικών, πολλή δουλειά από μέρους του συντονιστή του προγράμματος και μια συνεχή στήριξη από μέρους του Γραφείου του εκπροσώπου, με παρουσία είτε του ιδίου είτε εκπροσώπων του in situ. Οι διδακτικές πρακτικές έχουν βελτιωθεί αισθητά ύστερα από την επιμόρφωση που έγινε στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, πράγμα που υποδεικνύει τη χρησιμότητα της συνεχούς κατάρτισης –να υπενθυμίσω ότι τα περισσότερα άτομα που διδάσκουν δεν είναι εκπαιδευτικοί– και την ανάγκη για μια συστηματική και δομημένη επιμόρφωση που να γίνεται σε ετήσια βάση. Είδα, βεβαίως, και πολλά προβλήματα που θα πρέπει να επιλυθούν σύντομα επειδή επηρεάζουν τις συνθήκες και συναφώς την ποιότητα της διδασκαλίας: για παράδειγμα, παρά το γεγονός ότι έχει εξασφαλιστεί διαδικτυακή κάλυψη παντού, οι χώροι που χρησιμοποιούνται για διδασκαλία δεν είναι κατάλληλοι: πρόκειται για αίθουσες δημόσιων υποστατικών (καφενείων), της εκκλησίας κ.λπ. Αυτό είναι ένα θέμα που χρήζει διευθέτησης και το οποίο έχει ήδη συζητηθεί στην Επιτροπή εμπειρογνωμόνων.
Είναι σημαντικό να συνεχιστεί η όλη προσπάθεια που σχετίζεται με τη διοργάνωση επειδή αποτελεί έναν θεσμό που κινητοποιεί την κοινότητα, δίνει έμφαση στη συλλογική προσπάθεια και λειτουργεί ως συνεκτικό εργαλείο για μια κοινότητα που έχει χάσει μεγάλο μέρος της συνεκτικότητάς της λόγω της τουρκική εισβολής. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι μπορεί κανείς να μάθει κυπριακή αραβική στις πέντε μέρες που διαρκεί το πρόγραμμα. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται η εκμάθηση να υποστηρίζεται με άλλους τρόπους, λ.χ. με την διοργάνωση Γλωσσικών διημέρων, εκδρομών κ.λπ. Και αυτές τις δυνατότητες τις έχουμε συζητήσει στην Επιτροπή εμπειρογνωμόνων, χωρίς δυστυχώς να έχει παρθεί κάποια οριστική απόφαση για την ώρα.
- Τώρα σε ποιο στάδιο βρίσκεται η δουλειά που γίνεται από εσάς;
Αυτή τη στιγμή έχουμε ολοκληρώσει την πέμπτη φάση του ερευνητικού προγράμματος. Σε ότι αφορά την καταγραφή της γλώσσας, έχουμε συλλέξει 72 συνεντεύξεις από φυσικούς ομιλητές/ομιλήτριες της γλώσσας συνολικής διάρκειας πέραν των 200 ωρών. Έχουμε ολοκληρώσει την τυποποίηση της γραφής και έχουμε συντάξει το Εγχειρίδιο γραφής της κυπριακής αραβικής που διατίθεται δωρεάν στο διαδίκτυο· έχουμε ολοκληρώσει 17 διδακτικές ενότητες σε επίπεδο Α1 και Α2 για διδασκαλία της γλώσσας σε ενήλικες και παιδιά με πρωτότυπη εικονογράφηση. Έχουμε, επίσης, αποσπάσει από το Αρχείο Προφορικής Παράδοσης και έχουμε αποδώσει ορθογραφικά 177, έχουμε μεταφράσει στα ελληνικά 127 και έχουμε καταγράψει φωνητικά 28 αποσπάσματα που θα αποτελέσουν τη βάση του ανοικτού Αρχείου καθώς και ολόκληρες συνεντεύξεις από τη πρώτη φάση της καταγραφής. Έχουμε συλλέξει από τους φυσικούς ομιλητές πεζά και ποιητικά κείμενα σε κυπριακή αραβική με στόχο την έκδοση ενός Ανθολογίου κειμένων που θα αποτελέσουν πρότυπο τυποποίησης για τη γλώσσα και έχουμε προχωρήσει στην τελική ανάλυση γλωσσικών φαινομένων που δεν είχαν μελετηθεί συστηματικά προηγουμένως, όπως λ.χ. το άρθρο, οι έμμεσες δομές με χρήση πρόθεσης κ.ά.
- Κυρία Καρυολαίμου, υπάρχει μέλλον για την ΚΜΑ κατά την άποψή σας; Βαδίζουμε προς τη σωστή κατεύθυνση;
Πιστεύω ότι βρισκόμαστε σε πολύ καλύτερη μοίρα από ότι πριν από δέκα περίπου χρόνια, όχι επειδή είμαστε σίγουροι ότι έχουμε εξασφαλίσει νέους ομιλητές –αυτό πιστεύω θέλει μεγάλη προσπάθεια και συνειδητή δουλειά από μέρους των νεαρών μελών της κοινότητας– αλλά επειδή έχουμε αυξήσει την ορατότητα της γλώσσας, έχουμε εμπεδώσει και στους ίδιους τους ομιλητές και στην ευρύτερη κυπριακή κοινωνία ότι πρόκειται για γλώσσα που αποτελεί μέρος του πολιτισμικού κεφαλαίου της Κύπρου και οφείλουμε να τη διαφυλάξουμε. Οι προσπάθειες για αναβίωση της γλώσσας έχουν, πιστεύω, δημιουργήσει ένα νέο αίσθημα συλλογικότητας, μια συνέργεια δυνάμεων που αποβλέπει σε έναν κοινό στόχο. Βέβαια, υπάρχουν και παράγοντες που δεν μπορούμε να ελέγξουμε και που σίγουρα θα άλλαζαν το τοπίο για την κυπριακή αραβική: αυτές αφορούν μια πολιτική διευθέτηση του κυπριακού ζητήματος που θα επέτρεπε σε όσους Μαρωνίτες το επιθυμούν να επιστρέψουν στα χωριά τους, ανακτώντας έτσι το δικαίωμα να ζήσουν σε ένα χώρο, τον Κορμακίτη, που αναμφίβολα θα ευνοούσε τη χρήση της κυπριακής αραβικής.
- Ένα τελευταίο μήνυμα προς την Μαρωνιτική κοινότητα;
Κατ’αρχάς ένα μεγάλο ευχαριστώ για όσους έχουν αναλάβει ενεργό ρόλο στις προσπάθειες στήριξης και αναβίωσης της γλώσσας, στους ομιλητές και στις ομιλήτριες που μας εμπιστεύθηκαν τις μνήμες και τις αναμνήσεις τους και στα μέλη της κοινότητας που εργάστηκαν ακούραστα στο ερευνητικό πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού και στους φυσικούς ομιλητές εκπαιδευτικούς που δούλεψαν με αγάπη από αγάπη για τη γλώσσα. Οι Καταλανοί που μόχθησαν πολύ για την αναβίωση της γλώσσας τους συνήθιζαν να λένε στις αρχές της δεκαετίας του ’80, ‘El català, cosa de tots’, ‘Η καταλανική είναι υπόθεση όλων μας’. Με τον ίδιο τρόπο λοιπόν, η σάννα είναι υπόθεση όλων μας.
