Μαρτυρία του ιστορικού δασκάλου της Μαρωνιτικής Κοινότητας, στο τεύχος 83 της Εφημερίδας «Ο Τύπος των Μαρωνιτών», έτος 2009.
«Ήταν πολύ βασανιστική η απομόνωση»
«Ήταν τεράστια η ανακούφιση για μένα όταν άκουσα τον Τούρκο στρατηγό να μου λέει πως μπορώ να ανοίξω και να λειτουργήσω το Σχολείο. Ήταν, τότε, Σεπτέμβριος του 1974…»
Το 1974 ένα μόλις μήνα μετά την κατάληψη του Κορμακίτη από τα Τουρκικά στρατεύματα, το Δημοτικό Σχολείο του χωριού άνοιξε τις πόρτες του για να δεχθεί τα διακόσια και πλέον παιδιά που ζούσαν εκεί με τους εγκλωβισμένους γονείς τους. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε σημαντική εξέλιξη για τους εγκλωβισμένους Μαρωνίτες αφού δύσκολα μπορεί κανείς να διανοηθεί πως θα έμεναν εγκλωβισμένοι στον Κορμακίτη εάν δεν υπήρχε δημοτικό σχολείο και δάσκαλοι. Πως όμως άνοιξε το σχολείο; Ποιο ρόλο διαδραμάτισε στη διατήρηση της ζωής στα Μαρωνίτικα χωριά; Ποιες δυσκολίες αντιμετώπισαν οι δάσκαλοι; Πως μπορούσαν τα παιδιά να ανταπεξέλθουν στις συνθήκες; Όλα αυτά και πολλά άλλα συζητούμε με τον Ηλία Κασάπη. Τον άνθρωπο που είχε αναλάβει τη διεύθυνση του δημοτικού σχολείου τον Νοέμβριο του 1974 και ήταν επιφορτισμένος με το βαρύ φορτίο της ομαλής και εύρυθμης λειτουργίας του. Σε μια περίοδο γεμάτη ανατροπές, γεμάτη δυσκολίες και προβλήματα. Σε μια περίοδο που κανένας δε γνώριζε τι θα έφερνε το αύριο. Τον Ηλία Κασάπη φιλοξενούν σήμερα οι «Μαρτυρίες» σε μια μεγάλου ενδιαφέροντος και ιστορικής σημασίας κατάθεση.
Ερ. Κύριε Κασάπη, πείτε μας πρώτα λίγα λόγια για την πορεία σας ως δάσκαλος. Που πρωτοδιοριστήκατε και πότε;
Αποφοίτησα το 1954 και διορίστηκα ως δάσκαλος στο Δημοτικό της Αγίας Μαρίνας. Το 1958 μετατέθηκα και υπηρέτησα στον Κορμακίτη έως και το 1962. Το 1962 μετατέθηκα για ένα χρόνο στο μονοθέσιο Δημοτικό στην Καρπάσια. Από το 1963 έως και το 1965 ήμουν μετεκπαίδευση στην Αθήνα. Το 1965 όταν επέστρεψα διορίστηκα και πάλι στον Κορμακίτη. Το 1966, ένα χρόνο δηλαδή μετά πήγα στον Ασώματο όπου υπηρέτησα μέχρι το 1971. Μετά τον Ασώματο μετατέθηκε στην Αγία Μαρίνα ξανά όπου και ευρισκόμουν μέχρι το καλοκαίρι του 1974 οπόταν και συνέβησαν τα τραγικά γεγονότα. Μετά τον πόλεμο η Αγία Μαρίνα είχε κλείσει και έτσι εγώ έμεινα στον Κορμακίτη μαζί με τον Ιωσήφ Χατζηρούσο που ήταν τότε Διευθυντής. Τον Νοέμβριο του 1974 αφυπηρέτησε ο κ. Χατζηρούσος και ανέλαβα εγώ ως αναπληρωτής διευθυντής. Τον Απρίλη του 1975 προάχθηκα σε Διευθυντή και έμεινα μέχρι την αφυπηρέτηση μου τον Δεκέμβριο του 1991. Όταν ανέλαβα Διευθυντής το 1974 είμαστε στο Δημοτικό Σχολείο Κορμακίτη επτά δάσκαλοι με 210 περίπου μαθητές και όταν αφυπηρέτησα το 1991 ήμασταν μόνο δύο δάσκαλοι με μονοψήφιο αριθμό μαθητών.
Ερ. Πριν μπούμε στην κρίσιμη περίοδο που ακολούθησε τα γεγονότα του 1974 πείτε μας γιατί από το 1954 έως και το 1974 υπηρετούσατε μόνο σε σχολεία Μαρωνίτικων χωριών; Πηγαίνατε από χωριό σε χωριό. Υπήρχε κάποιος κανονισμός που το υπαγόρευε;
Πριν από την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, επί Αγγλοκρατίας δηλαδή, οι Μαρωνίτες δάσκαλοι διορίζονταν μόνον στα Μαρωνίτικα σχολεία. Μετά την Δημοκρατία όταν συστάθηκε η Κοινοτική Συνέλευση και με επιμονή του αείμνηστου Ιωάννη Μαυρίδη για να εργοδοτούνται περισσότεροι Μαρωνίτες δάσκαλοι, τα πράγματα άλλαξαν και πέρασε κανονισμός που διδάσκαμε παντού. Και σε ορθόδοξα σχολεία. Επειδή οι Μαρωνίτες είχαν τέσσερα Δημοτικά Σχολεία ενώ οι δάσκαλοι μπορούσε, με το πέρασμα του χρόνου, να ήταν πολύ περισσότεροι από τις ανάγκες αυτών των σχολείων. Έτσι με προσπάθειες του μακαρίτη του Μαυρίδη, ο οποίος ήταν πολύ ισχυρή προσωπικότητα, έγινε κατορθωτό να διορίζονται οι Μαρωνίτες δάσκαλοι παντού. Υπήρχε φυσικά πάντα μια μεγάλη ομάδα Μαρωνιτών δασκάλων που υπηρετούσαν στα σχολεία των Μαρωνίτικων χωριών για έκδηλους λόγους.
Ερ. Κύριε Κασάπη μας έχετε πει ότι έως το 1974 υπηρετούσατε στην Αγία Μαρίνα. Μετά τα τραγικά γεγονότα μένετε εγκλωβισμένος στον Κορμακίτη και μετατίθεστε εκεί εκ των πραγμάτων;
Ακριβώς.
Ερ. Και τι γίνεται τότε στον Κορμακίτη; Ιούλιο του 1974 η εισβολή, Αύγουστο η κατάληψη και τον Σεπτέμβριο πήγατε κανονικά με τα παιδιά Σχολείο;
Πολύ καλή ερώτηση. Υπήρχε ανάμεσα μας, ανάμεσα δηλαδή στην εκπαιδευτική κοινότητα, ένας μεγάλος φόβος και μια μεγάλη ανησυχία. Τι θα γίνει με το Σχολείο; Θα μπορέσουμε να το λειτουργήσουμε; Είμαστε έγκλειστοι με διακόσια τόσα παιδιά. Πήγα τότε θυμάμαι εγώ ο ίδιος και ρώτησα τον Τούρκο στρατηγό εάν μπορώ να ανοίξω και να λειτουργήσω το σχολείο. Μου λέει «αυτή είναι δική σου υπόθεση, το θέμα αυτό είναι πάνω σου. Εγώ πιστεύω ότι πρέπει να ανοίξεις το σχολείο για να μάθουν όλα αυτά τα παιδιά που μου λες γράμματα». Η απάντηση του στρατηγού ήταν για μένα μια μεγάλη ανακούφιση και έτσι τον Σεπτέμβριο ίσως με λίγη καθυστέρηση ανοίξαμε το Σχολείο και αρχίσαμε δουλειά με 200 και πλέον παιδιά.
Ερ. Μετά τη συνάντηση σας αυτή νιώσατε ότι ο μεγάλος φόβος είχε ξεπεραστεί;
Μάλιστα. Ξεπεράστηκε.
Ερ. Δηλαδή κύριε Κασάπη ο Τουρκικός στρατός δεν έφερε και ούτε δημιούργησε οποιοδήποτε προβλήματα στη λειτουργία του Σχολείου;
Όχι κανένα. Το μόνο που απαίτησαν ενθυμούμαι ήταν να αναρτηθεί η Τουρκική σημαία στο κτήριο του σχολείου κάτι που υποχρεωτικά έγινε. Δεν υπήρχε άλλωστε άλλη επιλογή. Ακόμη ένα πρόβλημα που είχαμε ήταν ότι έκαναν έλεγχο στα βιβλία και είχαμε μεγάλες καθυστερήσεις στην παραλαβή των βιβλίων της ιστορίας και των θρησκευτικών. Όμως εμείς με άλλους δικούς μας τρόπους ξεπερνούσαμε αυτά τα ζητήματα και το σχολείο λειτουργούσε χωρίς προβλήματα και παρεμβάσεις.
Ερ. Εκείνη την σχολική χρονιά 1974-1975 πόσοι δάσκαλοι ήταν στο σχολείο και εάν ενθυμάστε πείτε μας τα ονόματα τους;
Το 74-75 είμαστε στο σχολείο επτά δάσκαλοι. Ήμουν εγώ, η αδελφή Μπερναντέτ Σκορδή, η Αδελφή Πάτρικ Φραντζιά, ο Ηλίας Γιαλλούρης, ο Μιχαήλ Καλακουτής, ο Ιωσήφ Τουμάζου και η Αντουανέττα Κατσιολούδη. Την επόμενη χρονιά έφυγε θυμάμαι για τον Ελληνικό τομέα η Αντουανέττα Κατσιολούδη η οποία ήταν πρωτοδιοριζόμενη και πολύ νέα, ενώ ο Ιωσήφ Τουμάζου (δάσκαλος του Παύλου) με δική του πρωτοβουλία ζήτησε και πήγε στην Καρπάσια όπου λειτούργησε το Δημοτικό Σχολείο με καμιά δεκαριά μαθητές. Έτσι λοιπόν μείναμε πέντε.
Ερ. Άρα λοιπόν να συμπεράνουμε ότι λειτουργούσε μετά το 1974 και στην Καρπάσια το Δημοτικό Σχολείο;
Μάλιστα. Με δάσκαλο τον Ιωσήφ Τουμάζου ο οποίος έμεινε εκεί έως και την περίοδο που εντελώς άδικα τον κατηγόρησαν και τον εξεδίωξαν. Ο Ιωσήφ Τουμάζου δεν είχε καμία σχέση με όσα άδικα τον κατηγορούσαν. Έτσι έκλεισε το Σχολείο στην Καρπάσια. Πρέπει να ήταν περί τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Θα πρέπει εδώ να αναφερθεί για χάριν της ιστορίας ότι τα παιδιά της οικογένειας Μιχαήλ Βιολάρη που ζούσαν εγκλωβισμένοι στον Ασώματο έγινε διευθέτηση και έρχονταν κάθε μέρα στον Κορμακίτη. Νομίζω ήταν τρία ή τέσσερα παιδιά.
Ερ. Ποιο πρόγραμμα ακολουθούσατε τότε στο σχολείο; Τα πρώτα χρόνια δεν υπήρχε εξ όσων γνωρίζουμε επικοινωνία με το Υπουργείο Παιδείας;
Ο Διευθυντής είχε μεγάλη ευθύνη σε αυτά τα ζητήματα. Ήταν επιφορτισμένος με αυτή την τεράστια ευθύνη της συγκρότησης του εκπαιδευτικού προγράμματος. Χωρίς οποιαδήποτε βοήθεια από το Υπουργείο αφού όπως πολύ σωστά έχετε επισημάνει καμία επικοινωνία δεν υπήρχε. Έπρεπε να τα κάνει όλα μόνος του και έπρεπε να τα κοινοποιήσει με κάποιο τρόπο στο Υπουργείο. Και το Υπουργείο δεχόταν και ενέκρινε τις προτάσεις μας. Δεν υπήρχε τρόπος άμεσης επικοινωνίας με τους επιθεωρητές δημοτικής εκπαίδευσης. Δεν μπορούσαν να μας δώσουν οδηγίες η να μας κατευθύνουν. Ήταν όλα αυτά ευθύνη του Διευθυντή.
Ερ. Δεν υπήρχε ούτε ένα τηλέφωνο στο σχολείο η στο χωριό τότε;
Όχι. Ούτε ένα. Τα τηλέφωνα στο χωριό μπήκαν μόλις πριν επτά με οκτώ χρόνια. Για είκοσι πέντε και πλέον χρόνια δεν υπήρχε τηλέφωνο.
Ερ. Με αυτά τα δεδομένα υποθέτουμε πως πήρατε πάνω σας την ευθύνη και μαζί με τους συνεργάτες σας αυτοσχεδιάσατε;
Μάλιστα. Πρέπει να γνωρίζετε ότι σε ένα σχολείο ο μοχλός είναι πάντοτε ο Διευθυντής. Θα πρέπει να επιβλέπει και να συντονίζει τα πάντα. Ευτυχώς όμως αυτό το αυξημένο βάρος ευθύνης μας έκανε να είμαστε πιο σοφοί. Και μπορέσαμε όλοι μαζί Διευθυντής και δάσκαλοι να βγάλουμε μέσα σε εκείνες τις δύσκολες συνθήκες μαθητές οι οποίοι δεν είχαν να ζηλέψουν τίποτα από αυτούς που φοιτούσαν σε συνθήκες ελευθερίας στον Ελληνικό τομέα. Πολλές φορές μάλιστα οι δικοί μας μαθητές υπερείχαν.
Ερ. Είναι πράγματι αξιοθαύμαστο αυτό που μας λέτε. Σε συνθήκες κατοχής και πολλών ελλείψεων να βγαίνουν τέτοιοι μαθητές;
Ειλικρινά σας λέω ήταν πολύ βασανιστικό να βλέπεις τους μαθητές να ζουν στην απομόνωση. Μακριά από κάθε εξέλιξη και χωρίς την αναγκαιότητα της εξόδου και της κοινωνικής συναναστροφής. Αλλά και εμείς οι δάσκαλοι χωρίς την συμβουλή και την καθοδήγηση του Υπουργείου και των επιθεωρητών. Ποιος θα σου έλεγε τι να κάνεις; Μόνος σου μαζί με τους δασκάλους σου έπρεπε να σκεφτείς τα πάντα και να βγάλεις το σωστό πρόγραμμα. Με βασικούς σκοπούς να μη υστερήσουν τα παιδιά σε γνώση. Να μη υστερήσουν τα παιδιά σε αγωγή αφού ήταν ξεκομμένα από τον υπόλοιπο κόσμο. Ήταν μόνα τους αυτά τα μωρά χωρίς κοινωνική ζωή, χωρίς εκδρομές εκτός χωριού, χωρίς θέατρα χωρίς οτιδήποτε. Τα παιδιά κάτω από αυτές τις συνθήκες γίνονταν πολλές φορές νευρικά. Αντιμετωπίσαμε όλη αυτή την κατάσταση αυτοσχεδιάζοντας για πολλά χρόνια.
Ερ. Κύριε Κασάπη υπήρχαν παρεμβάσεις από τους Τούρκους στο Σχολείο; Επενέβαιναν με οποιοδήποτε τρόπο στο έργο σας;
Όχι. Εκτός από αυτό που σας έχω πει προηγουμένως με την προμήθεια των συγκεκριμένων βιβλίων. Κυρίως της ιστορίας.
Ερ. Σε αυτό σας τον αγώνα είχατε συμπαραστάτες; Η κυπριακή κυβέρνηση για παράδειγμα, η ηγεσία της κοινότητας, ήταν στο πλευρό σας;
Ασφαλέστατα. Υπήρχε μια σπουδαία συνεργασία η οποία βοήθησε πολύ την προσπάθεια μας. Μαζί με τον κοινοτάρχη είχαμε μια συνεχή συνεργασία και θα πρέπει να σημειωθεί ότι ως δάσκαλοι τον βοηθούσαμε σε διάφορες δραστηριότητες στο χωριό. Όπως για παράδειγμα η διανομή των τροφίμων, το γνωστό ως ράσσιο. Επίσης είχαμε την στήριξη από τον Εκπρόσωπο μας στη Βουλή που ήταν και ο σύνδεσμος μας με το Υπουργείο και σίγουρα η κυπριακή κυβέρνηση ήταν πάντοτε στο πλευρό μας. Το μεγάλο πρόβλημα ωστόσο που υπήρχε ήταν η επικοινωνία. Δεν μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε με τον Ελληνικό τομέα. Ήταν πάρα πολύ δύσκολη η επικοινωνία. Δεν υπήρχαν τηλέφωνα και δεν μας επέτρεπαν για μεγάλο χρονικό διάστημα να επισκεφθούμε τον Ελληνικό τομέα. Και όπως σας είπα ήταν πολύ βασανιστική η απομόνωση. Προσπαθούσαμε πάντα με διάφορους τρόπους, είτε με δικούς μας που κατάφερναν να περνούν μέσα, είτε με τα Ηνωμένα Έθνη, είτε και με τον αντιπρόσωπο του Βατικανού να στέλνουμε και να ανταλλάζουμε μηνύματα.
Ερ. Είπατε του Βατικανού; Υπήρχε στήριξη από το Βατικανό προς το έργο σας; Μαρτυρείτε δηλαδή κύριε Κασάπη το ενδιαφέρον της Αγίας Έδρας για το Σχολείο και τον Κορμακίτη;
Βεβαιότατα και το μαρτυρώ. Να σας πω μάλιστα τι μου είπε ο Νούντσιο του Πάπα σε μια του επίσκεψη. Μου είπε «Έρχομαι δύο ημέρες στην Κύπρο και την μια την ξοδεύω εδώ στο χωριό μαζί σας». Και πράγματι είχαμε τις πολύ συχνές επισκέψεις του Νούντσιο στο σχολείο μας. Περνούσε ώρες μαζί μας και αυτό μας έδινε δύναμη και θάρρος. Γιατί νιώθαμε πως δεν είμαστε μόνοι. Είχαμε μαζί μας το Βατικανό και τον Άγιο Πατέρα. Ο Νούντσιο επισκεπτόταν και το μοναστήρι των καλογραιών και τον εφημέριο του χωριού σε κάθε του επίσκεψη. Ήταν πολύ μεγάλη η στήριξη από το Βατικανό. Θυμάμαι κάποιο Νούντσιο Αμερικανικής καταγωγής με το όνομα Καρούν. Ερχόταν πολύ συχνά και συζητούσε όλα τα θέματα μαζί μας και με τον εφημέριο. Και δεν μπορούσε κανένας να τον εμποδίσει. Όποτε βρισκόταν στην Κύπρο έπρεπε να έρθει στο χωριό. Μια φορά μας επισκέφθηκε και ο καθολικός Πατριάρχης των Ιεροσολύμων και ζητούσε να μάθει για τα προβλήματα και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζαμε. Η συνεισφορά της καθολικής εκκλησίας ήταν τεράστια στην προσπάθεια μας και αυτό το μαρτυρώ απόλυτα.
Ερ. Κύριε Κασάπη έχετε βιώσει ως Διευθυντής του σχολείου από το 1974 έως το 1992 την φθίνουσα πορεία που ακολούθησε το εκπαιδευτικό μας ίδρυμα. Κάθε Ιούνιο αποχαιρετούσατε 20 με 30 παιδιά τα οποία δεν αντικαθίσταντο καθότι δεν υπήρχαν νέες οικογένειες. Με ποια συναισθήματα ζήσατε αυτή την πορεία;
Πολύ έντονα συναισθήματα. Αυτό το θέμα μας βασάνιζε συνεχώς και έθετε μπροστά μας ένα τρομερό δίλημμα «Θα επιβιώσει ή δεν θα επιβιώσει αυτή η κοινότητα»; Μάλιστα διατηρούσαμε και μητρώο με όσα παιδιά έφευγαν. Και αυτό επειδή ήμουν εγώ υποχρεωμένος να τους δίνω χαρτί ότι έχουν φύγει από το σχολείο. Με αυτό το χαρτί εγγραφόταν τα παιδιά στα σχολεία στον Ελληνικό τομέα. Για κάθε περίπτωση έγραφα θυμάμαι και μικρή έκθεση για τους λόγους που κάποιο παιδί έφευγε. Εάν αυτό το μητρώο φυλάττεται θα βρείτε όλα αυτά τα στοιχεία και θα διαπιστώσετε πως σταδιακά εξατμίστηκε ο μαθητόκοσμος από το σχολείο μας. Θα πρέπει να σας πω πως τα πρώτα χρόνια έφευγαν πολύ περισσότερα παιδιά ίσως και τριάντα κάθε έτος. Ο λόγος που το σχολείο κρατήθηκε έως και το 1998 με τον Ηλία Γιαλλούρη δάσκαλο και τον Χρίστο Βασιλείου τελευταίο μαθητή είναι ο εξής: Υπήρχαν στο χωριό μερικές οικογένειας που ήταν νέοι σε ηλικία και οι οποίοι τεκνοποίησαν μετά και το 1974. Όπως για παράδειγμα ο Νίνος Σιαμμούτη, ο Αλβέρτος Φένεκ, ο Αντώνης Βασιλείου, ο Βραχίμης Βραχίμη, ο Ηλίας Διόλα και κάποιοι άλλοι και έτσι έμπαιναν στο σχολείο κάθε χρόνιο έστω και μερικά παιδιά. Είχαμε μεν μεγάλες διαρροές από την έκτη τάξη αλλά είχαμε για αρκετά χρόνια και μικρές εισροές παιδιών από το χωριό και τον Ασώματο όπως σας είπα.
Ερ. Κύριε Κασάπη εσείς θα μπορούσατε το 1974 όπως ασφαλώς και άλλοι δάσκαλοι να μετακινηθείτε με ασφάλεια στις ελεύθερες περιοχές και να τοποθετηθείτε σε οποιοδήποτε σχολείο. Δεν το έχετε πράξει. Μείνατε στον Κορμακίτη παρά το οικογενειακό και κοινωνικό κόστος. Έχετε ποτέ μετανοήσει γι’ αυτή σας τη απόφαση;
Είμαι υπερήφανος που παρέμεινα στο χωριό και εξακολουθώ να νιώθω υπερήφανος που μπόρεσα να βοηθήσω έστω και λίγο στην επιβίωση της κοινότητας. Αντιλαμβάνεστε πως εάν έφευγαν οι δάσκαλοι και έμενε το χωριό χωρίς σχολείο δε θα μιλούσαμε σήμερα για εγκλωβισμένους αφού όλοι θα έφευγαν για να φέρουν τα παιδιά τους στα δημοτικά στον Ελληνικό τομέα. Πιστεύω πως η λειτουργία του δημοτικού σχολείου εκείνα τα δύσκολα χρόνια υπήρξε καθοριστική για την πάρα πέρα πορεία του χωριού μας. Ναι σας το λέω ξανά πως μόνον υπερηφάνεια νιώθω για την απόφαση μου και σε καμία στιγμή της ζωής μου δεν μετανόησα γι’ αυτή την απόφαση. Πράξαμε το καθήκον μας και είμαστε υπερήφανοι γι’ αυτό. Και πιστεύω πως το ίδιο νιώθουν όλοι οι δάσκαλοι που μείναμε στο χωριό.
