Οσφυαλγία: Αίτια, συμπτώματα και αντιμετώπιση
Άρθρο του Μάριου Παπά στον Τύπο των Μαρωνιτών
Οσφυαλγία (σύνθετη λέξη, οσφύς= μέση, άλγος= πόνος) χαρακτηρίζεται ο γενικός πόνος στην οσφύ (μέση), ανεξάρτητα από την αιτία που τον προκαλεί. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο πόνος και η ευαισθησία επεκτείνεται μέχρι την περιοχή των γλουτών και των μηρών και σε πιο σοβαρές περιπτώσεις μέχρι και τα δάκτυλα του ποδιού. Υπολογίζεται ότι το 80% των ανθρώπων θα βιώσει στη ζωή του τουλάχιστον ένα επεισόδιο οξείας οσφυαλγίας, ενώ σε κάθε δεδομένη στιγμή, περίπου το 15% του πληθυσμού πάσχει από οσφυαλγία. Η οσφυαλγία χωρίζεται σε 3 κατηγορίες ανάλογα με την διάρκεια των συμπτωμάτων μέχρι την φάση της ίασης:
- οξεία (διάρκεια συμπτωμάτων λιγότερο από ένα μήνα),
- υπο-οξεία (διάρκεια 4-12 μήνες) ή
- χρόνια (διάρκεια πέραν του 1 έτους).
Συχνά η οσφυαλγία συνοδεύεται από ισχιαλγία, δηλαδή επέκταση του πόνου πρωτίστως κατά μήκος του μηρού και της κνήμης και σε πιο σοβαρές περιπτώσεις μέχρι και τα δάκτυλα του ποδιού. Στην περίπτωση ύπαρξης κήλης μεσοσπονδύλιου δίσκου στην σπονδυλική στήλη, προκαλείται επί τω πλείστων συμπίεση σε μια νευρική ρίζα με αποτέλεσμα να αντανακλά στα κάτω άκρα και να εκδηλώνεται με αδυναμία και πόνο.
Ανατομία
Η οσφυϊκή μοίρα αποτελείται από 5 σπονδύλους (Ο1-Ο5), μεταξύ των οποίων ενδιάμεσα τους βρίσκονται οι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι. Οι δίσκοι αυτοί είναι ινοχόνδρινες δομές οι οποίες δρουν ως μαξιλάρια απορρόφησης κραδασμού, αποτρέποντας την τριβή μεταξύ των σπονδύλων. Οι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι βρίσκονται ανάμεσα στους σπονδύλους της σπονδυλικής στήλης και αποτελούνται από 2 στοιχεία:
- Τον πηκτοειδή πυρήνα που βρίσκεται στο κέντρο του δίσκου
- Τον ινώδη δακτύλιο, γύρω από τον πυρήνα
Ο πηκτοειδής πυρήνας λειτουργεί ως σύνδεσμος που ενώνει τους σπονδύλους μεταξύ τους και μεταφέρει τα φορτία που ασκούνται στο ανθρώπινο σώμα. Ο ινώδης δακτύλιος είναι κατασκευασμένος από πέταλα κολλαγόνου και αποτελεί μια σκληρή και σταθερή κατασκευή. Η βασική του λειτουργία είναι να συγκρατεί τον πηκτοειδή πυρήνα στην θέση του.
Στο οπίσθιο μέρος των σπονδύλων υπάρχει ένα σωλήνας, ο λεγόμενος σπονδυλικός σωλήνας, μέσα από τον οποίο διέρχεται ο νωτιαίος μυελός μέσω του οποίου διακλαδώνονται όλες οι νευρικές ρίζες στο μυϊκό σύστημα. Εξωτερικά η οσφυϊκή μοίρα επανδρώνεται από:
- τους συνδέσμους
- τις μικρές οπίσθιες σπονδυλικές αρθρώσεις (ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις),
- τους κοιλιακούς μυς
- τους ραχιαίους μυς
Τα αίτια χωρίζονται σε 2 κατηγορίες, τα τοπικά και τα συστηματικά. Στα τοπικά αίτια περιλαμβάνονται:
- Θλάση μυών-τενόντων
- Δισκοπάθεια (εκφύλιση/κήλη μεσοσπονδυλίων δίσκων)
- Σπονδυλόλυση/ σπονδυλολίσθηση
- Εκφύλιση και αρθρίτιδα σπονδυλικών αρθρώσεων (σπονδυλαρθρίτιδα)
- Σπονδυλική στένωση
- Κάταγμα σπονδύλου
- Όγκοι σπονδυλικής στήλης
- Αρθρίτιδα ιερολαγόνιας αρθρώσεως
- Λοιμώξεις Κεντρικού Νευρικού συστήματος
Συστηματικά αίτια:
- Οστεοαρθρίτιδα του ισχίου
- Ρευματοειδής αρθρίτιδα
- Παθήσεις εντέρου
- Παθήσεις νεφρών
- Παθήσεις παγκρέατος
- Ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής
- Ψυχικές διαταραχές που υποδουλώνουν πόνο στην οσφύ (μέση)
Υπάρχουν κάποιοι επιβαρυντικοί παράγοντες οι οποίοι αυξάνουν τις πιθανότητες πρόκλησης οσφυαλγίας:
- Προχωρημένη ηλικία
- Απαιτητικά χειρωνακτικά επαγγέλματα
- Λάθος στάση και τεχνική του κορμιού
- Παχυσαρκία
- Έλλειψη άσκησης
Πρόληψη
- Συστηματική άσκηση: είναι αποτελεσματική στην πρόληψη της οσφυαλγίας. Βοηθάει στον έλεγχο του σωματικού μας βάρους και στη σωστή ενδυνάμωση μυών (ραχιαίων και κοιλιακών).
- Περπάτημα καθώς θεωρείται υπεύθυνο για την ενδυνάμωση των ανωτέρων μυών.
- Το κολύμπι θεωρείται ένα είδος ενδυνάμωσης του μυϊκού συστήματος
- Αποφυγή πολύωρης παραμονής σε καθιστή θέση: Αν η εργασία το απαιτεί, χρησιμοποιείται ένα μαξιλαράκι χαμηλά στην πλάτη του καθίσματος, ώστε αυτό να κρατά τη μέση σε υπερέκταση. Το ίδιο ισχύει κατά την οδήγηση, ενώ συνιστώνται τακτικά διαλείμματα.
- Αποφυγή άσκοπης ορθοστασίας.
- Προσοχή στην άρση βάρους: Αν χρειαστεί η άρση ενός βαρετού αντικειμένου, πρέπει τα γόνατα να είναι λυγισμένα και όσο το δυνατόν πλησιέστερα του αντικειμένου. Με αυτό τον τρόπο μειώνονται οι δυνάμεις ροπής, που αναπτύσσονται και καταπονούν τη μέση.
- Επιλογή κατάλληλου στρώματος στο κρεβάτι: Το στρώμα πρέπει να έχει την απαραίτητη σκληρότητα για να μην δημιουργείται βαθούλωμα.
- Έλεγχος σωματικού βάρους και η διατήρησή του σε φυσιολογικά επίπεδα αποτελεί σημαντικό παράγοντα πρόληψης, καθώς η αύξηση του βάρους, σε συνδυασμό με την έλλειψη άσκησης οδηγεί σε καταπόνηση και πρώιμη φθορά της σπονδυλικής στήλης
Το θεραπευτικό πλάνο θα πρέπει να εξατομικεύεται για τον κάθε ασθενή, την ηλικία του, τις σύνοδες παθήσεις, τις υποτροπές, την καθημερινή του δραστηριότητα και τις ανάγκες που προκύπτουν από αυτήν. Η θεραπεία της οσφυαλγίας αναφέρεται σε συντηρητική και χειρουργική προσέγγιση ανάλογα με την παθογένεια και την συμπτωματολογία του ασθενή. Η θεραπεία της οσφυαλγίας περιλαμβάνει:
- φαρμακευτική αγωγή (αναλγητικά, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη και μυοχαλαρωτικά φάρμακα)
- κατάκλιση – ανάπαυση
- Φυσικοθεραπεία (μάλαξη, ηλεκτροδιέγερση, διατάσεις και εξατομικευμένες ασκήσεις ενδυνάμωσης κορμού)
- τοπική εφαρμογή θερμών επιθεμάτων
- τοπικές εγχύσειςμε τοπικό αναισθητικό και κορτιζόνη
Η φυσικοθεραπεία αποτελεί σημαντικό μέρος της συνδυαστικής συντηρητικής θεραπείας επαναφέροντας την κινητική λειτουργικότητα του ασθενή. Στόχος και σκοπός της αποκατάστασης είναι:
- η μείωση του πόνου
- η ελάττωση των φαρμακευτικών δόσεων
- η βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενή
- η αύξηση της λειτουργικότητας και της φυσικής δραστηριότητας του ασθενή
- η αποφυγή των υποτροπών.
Σε περιπτώσεις αποτυχίας των συντηρητικών μέτρων και κυρίως σε χρόνιες περιπτώσεις οσφυαλγίας με εμμένουσα συμπτωματολογία από κήλη μεσοσπονδύλιου δίσκου χρήζει χειρουργικής αντιμετώπισης.
Κήλη Μεσοσπονδύλιου Δίσκου
Η κήλη μεσοσπονδύλιου δίσκου ή απλά δισκοκήλη είναι πάθηση κατά την οποία ένα μέρος από το εσωτερικό περιεχόμενο του δίσκου «γλιστρά» μέσα στον σπονδυλικό σωλήνα με αποτέλεσμα την συμπίεση ή ακόμα και την πλήρη παγίδευση ενός ή περισσότερων νευρών (ριζών).
Στις περισσότερες περιπτώσεις, η δισκοκήλη οφείλεται στην σταδιακή φθορά των δίσκων την οποία ονομάζουμε εκφυλιστική νόσο. Καθώς μεγαλώνουμε, οι δίσκοι χάνουν μέρος του υγρού τους περιεχομένου, μειώνεται η ελαστικότητα τους και ως εκ τούτου γίνονται επιρρεπείς σε τραυματισμούς. Οι μηχανισμοί που ορίζουν τον ρυθμό της εκφύλισης παραμένουν εν πολλοίς άγνωστοι αλλά εικάζεται ότι συνδέονται με ένα συνδυασμό γενετικών και μηχανικών παραγόντων.
Στους περισσότερους ασθενείς το πρόβλημα ξεκινά με ένα μικροτραυματισμό και συνήθως με λανθασμένη χρήση μυϊκών ομάδων κατά την άρση κάποιου βάρους ενώ σε μικρότερη συχνότητα μπορεί να προέλθει από πτώση ή απευθείας κάκωση της σπονδυλικής στήλης. Οι παράγοντες κινδύνου για εκδήλωση κήλης μεσοσπονδύλιου δίσκου καθώς και τα μέτρα πρόληψης είναι τα ίδια με της οσφυαλγίας. Σε περιπτώσεις δισκοπάθειας και πίεσης νεύρου από την κήλη του μεσοσπονδύλιου δίσκου, ο πόνος και το μούδιασμα αντανακλά στο πόδι, δίνοντας χαρακτηριστικά ευρήματα, ανάλογα με το νεύρο που επηρεάζεται.
Χειρουργική αντιμετώπιση
Αν οι συντηρητικές θεραπείες δεν βελτιώσουν τα συμπτώματά μετά από εβδομάδες, τότε συστήνεται χειρουργική επέμβαση, ειδικά αν ο ασθενής αντιμετωπίζει:
- προοδευτική μυϊκή αδυναμία
- μόνιμα μουδιάσματα στα άκρα
- Δυσκολία στο να στέκεται ή να περπατά,
- Απώλεια ελέγχου ούρησης κι αφόδευσης
Υπάρχουν διάφορες τεχνικές δισκεκτομής οι οποίες επιλέγονται αναλόγως με τον βαθμό της κήλης:
- Δισκοπλαστκή (για πρώτου βαθμού κήλες)
- Εξάχνωση κήλης με laser (για πρώτου βαθμού κήλες)
- Διαδερμική δισκεκτομή
- Ενδοσκοπική δισκεκτομή
- Μικροσκοπική δισκεκτομή
- Ανοιχτή δισκεκτομη
Μετεγχειρητική φυσικοθεραπεία
Η φυσικοθεραπεία αποτελεί το βασικό μέσο αποκατάστασης για την κήλη του μεσοσπονδύλιου δίσκου τόσο στην περίπτωση της συντηρητικής αποκατάστασης όσο και στην αποκατάσταση μετά από χειρουργείο.
Ο φυσικοθεραπευτής, σε συνεργασία με τον ορθοπεδικό, θα καταρτίσουν ένα ειδικά σχεδιασμένο πρόγραμμα ασκήσεων που θα προσφέρει μυϊκή ενδυνάμωση και ελαστικότητα στον ασθενή.
- Στο μετεγχειρητικό αρχικό στάδιο προτείνεται αναλγητική φυσικοθεραπεία για μείωση του πόνου και του οιδήματος με ηλεκτροδιέγερση, θεραπευτικό υπέρηχο ,τοπική ήπια μάλαξη.
- Ο φυσιοθεραπευτής θα υποδείξει πώς θα σηκώνεται από το κρεβάτι, πώς θα κινείται και πώς θα εκτελεί τις καθημερινές του δραστηριότητες
- Η κάμψη και η υπερέκταση απαγορεύονται για 2-4 εβδομάδες, ενώ εφόσον όλα πάνε καλά και επιτευχθεί καλή κινητικότητα σε όλους τους άξονες και καλή δύναμη στους μύες της σπονδυλικής στήλης, έρχεται η φάση της περιφερικής ενδυνάμωσης και σταθεροποίησης του κορμού.
- Η φάση της περιφερικής ενδυνάμωσης κυμαίνεται από την 5η-12η εβδομάδα. Οι ασκήσεις δύναται να γίνονται στοχευμένα με εξατομικευμένο πρόγραμμα ενδυνάμωσης και ελαστικότητας το οποίο αφορά τους σταθεροποιητές μύες της σπονδυλικής στήλης (κοιλιακοί, ραχιαίοι) καθώς και τους γλουτιαίους μύες.
Γενικά, πρέπει να θυμόμαστε ότι η αποφυγή της καθιστικής ζωής, η συχνή άσκηση, η ρύθμιση του σωματικού βάρους και η τήρηση ορισμένων οδηγιών, όπως αυτές που προαναφέραμε, αποτελούν την καλύτερη πρόληψη για την εμφάνιση επεισοδίων οσφυαλγίας και την πρόκληση κήλης μεσοσπονδύλιου δίσκου.
